70. rocznica pacyfikacji wsi Bandysie

W dniach 3-5 października 2014 r. Muzeum Kultury Kurpiowskiej oraz Urząd Gminy Czarnia i Sołectwo Bandysie zorganizowały cykl uroczystości związanych z obchodami 70. rocznicy pacyfikacji wsi Bandysie.

3 października 1944 r. o świcie wieś Bandysie leżąca w obrębie kompleksów leśnych okalających od zachodu miasto Myszyniec została otoczona przez oddziały wojska i policji niemieckiej. Obława zorganizowana została w odwecie za aktywną działalność partyzantki AK w regionie i wspieranie jej przez miejscową ludność. 3 października 1944 r. Niemcy zebrali ze wszystkich budynków wsi około 120 mężczyzn w wieku od 14 do 60 lat. Wszyscy zostali zebrani na polu przy głównej drodze, zostali skrępowani i po kilku godzinach oczekiwania zabrani w drogę do aresztu i więzienia. Przez pierwszy odcinek drogi do niewoli towarzyszyły im lamentujące kobiety i dzieci z miejscowości. Grupa przynajmniej 113 mężczyzn z Bandyś trafiła na kilka tygodni przesłuchań do więzienia w Działdowie, gdzie ponad dwudziestu z nich zmarło w czasie pobytu i śledztwa.

Z Działdowa w końcu listopada 1944 r. przynajmniej 87 mężczyzn z Bandyś w kilku grupach przetransportowanych zostało do obozu koncentracyjnego w Stutthofie. Byli oni wpisywani do ewidencji obozowej miedzy 23 a 29 listopada 1944 r. i otrzymali numery zaczynające się od 102 000.

Z grupy 87 osadzonych w końcu listopada 1944 r., do końca stycznia 1945 r., czyli do momentu ogłoszenia ewakuacji obozu i zaprzestania prowadzenia bieżącej dokumentacji osobowej więźniów, zmarły w KL Stutthof 22 osoby.

Pozostali (około 65 osób) byli świadkami ostatnich dramatycznych wydarzeń w historii obozu: ewakuacji pieszej (Marszu Śmierci) bądź pozostali w obozie, gdzie panowały trudne warunki zaopatrzeniowe i epidemia tyfusu. Ostatni z Bandyś ewakuowani zostali ze Stutthofu drogą morską do Niemiec i Danii w końcu kwietnia i na początku maja 1945 r. Szczegółowych losów każdego z wówczas uczestniczących w tych wydarzeniach mieszkańca wsi Bandysie nie znamy. Faktem jest, że do domów po wojnie wróciło z grupy ponad 100 aresztowanych tylko 7 osób, z tego udokumentowane są losy i opowieści tylko 4 mężczyzn, z których ostatni zmarł w Banysiach w 2009 r.

Przez wiele powojennych lat w miejscowości na gospodarstwach pozostawały osamotnione kobiety i dzieci, które łudziły się, że ich bliscy jednak wrócą z obozu do domów. Trauma i pamięć lokalnej społeczności były bardzo duże. Ich uzewnętrznieniem były organizowane uroczystości religijne oraz próby poszukiwań wzmianek o losach ojców i braci. W 1976 r. na miejscu, skąd Niemcy zabrali grupę aresztowanych mężczyzn do niewoli staraniem miejscowej społeczności stanęły pamiątkowe tablice z odtworzonymi z pamięci nazwiskami zmarłych. Miejsce to jest rokrocznie świadkiem okolicznościowych uroczystości i wspomnień. Przybrały one szczególną formę w 70. rocznice wydarzeń w Bandysiach.

W piątek 3 października 2014 r. w sali remizy straży pożarnej w Bandysiach mieszkańcy wsi uczestniczyli w kilkugodzinnych obrzędach "pustej nocy". W czasie śpiewów oraz modlitw prowadzonych w lokalnej gwarze odprawiony został tradycyjny dla tego regionu ceremoniał wspominania i pożegnania zmarłych. W sobotę 4 października w salach Muzeum Kultury Kurpiowskiej Ostrołęce odsłonięta została okolicznościowa wystawa „Stutthof 1939-1945. Historia i jej świadkowie” udostępniona przez Muzeum Stutthof w Sztutowie uzupełniona o kilka oryginalnych eksponatów więźniarskich oraz plansze historyczne przygotowane przez lokalnych historyków. Kulminacją obchodów były uroczystości religijna w niedzielę 5 października w Bandysiach, gdzie w historycznym miejscu przy tablicach pamiątkowych cała lokalna społeczność oraz zebrani gości wspominali wydarzenia sprzed 70 lat. W czasie całego cyklu uroczyści Muzeum Stutthof reprezentował Marcin Owsiński, kierownik Działu Oświatowego.

Podniosłe, godne i ważne dla społeczności lokalnej uroczystości w Bandysiach były dla wielu mieszkańców miejscowości symbolicznym zwieńczeniem dziesiątek lat ich pracy i pamięci, a dla wielu młodych ludzi ważną lekcją historii.

Lokalne materiały dotyczące historii Bandyś i uroczystości znajdują się pod linkiem: http://rozmaitosci.com/historia-bandysie-44/.