Odszedł Stefan Zdzisław Kozłowski

Dyrekcja i pracownicy Muzeum Stutthof z wielkim smutkiem żegnają Stefana Zdzisława Kozłowskiego, byłego więźnia obozu koncentracyjnego Stutthof nr 18 793. Rodzinie i przyjaciołom Pana Stefana składamy wyrazy współczucia.

Urodził się 12 stycznia 1923 r. w we wsi Krasne (obecnie pow. przasnyski). Przed wojną uczęszczał do szkoły powszechnej. W wyniku wybuchu wojny nie zdążył jednak ukończyć gimnazjum i zdać matury. Od 1939 r. Stefan pracował fizycznie m.in. przy budowie dróg, przez pewien czas był również kelnerem w niemieckiej restauracji: "Tym kelnerem u Niemca byłem tylko po to, aby wieczorami mieć dostęp do odbiornika radiowego i polskich audycji nadawanych z zagranicy".

Od jesieni 1940 r. Stefan Kozłowski był zaprzysiężonym członkiem Związku Walki Zbrojnej w Przasnyszu. W konspiracji zajmował się m.in. zbieraniem informacji wywiadowczych oraz prowadzeniem nasłuchu alianckich wiadomości radiowych i ich kolportowaniem. Został aresztowany 1 września 1942 r. w związku z "wpadką" kuriera ZWZ w czasie przekraczania granicy Generalnego Gubernatorstwa.

29 stycznia 1943 r., po kilku miesiącach przesłuchań i pobytu w więzieniu w Płocku, Stefan został przetransportowany do obozu koncentracyjnego Stutthof. Otrzymał numer 18 793 i czerwony trójkąt więźnia politycznego.

Początkowo pracował przy budowie i utwardzaniu dróg, następnie zatrudniono go w obozowej stolarni, gdzie produkowano meble i wyposażenie na zamówienie Wehrmachtu. W tej ostatnie pracy udało mu się kilka razy wykorzystać sprzyjające okoliczności i wysłać nielegalne listy do rodziny. Wraz z kilkoma kolegami Stefan zorganizował akcję przekazywania chorym i zagrożonym więźniom nieodebranych paczek żywnościowych po zmarłych więźniach.

25 stycznia 1945 r. Stefan Kozłowski, jak wielu innych więźniów, opuścił Stutthof w tzw. Marszu Śmierci. W czasie kilku najcięższych tygodni prowadził w sekrecie pamiętnik, który miał przy sobie aż do śmierci. "Nosiliśmy słabszych kolegów na plecach, ale jak długo mogliśmy nieść, nie wszyscy doszli do celu. Pomagałem do końca...". W czasie ewakuacji zachorował na tyfus. Od śmierci uratowało go wyzwolenie i pomoc szpitalna, ważył wówczas 36 kg.

Po wyzwoleniu ukończył szkołę średnią, podjął studia prawnicze, których z powodów politycznych nie mógł ukończyć. W 1946 r. Stefan Kozłowski był jednym z organizatorów Polskiego Związku Więźniów Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych. Związek rozwiązano już w 1949 r. Zastąpiła go uznawana przez władzę organizacja ZBOWiD. Reaktywacja PZBW nastąpiła po 1989 r. Stefan był jego pierwszym prezesem. Funkcję tę sprawował przez 12 lat.

(ww, Opracowano na podstawie wystawy "Świadkowie generacji")