Polskie ofiary niemieckich obozów koncentracyjnych

Obozy koncentracyjne na terenie III Rzeszy tworzono od 1933 r. W 1939 r., w momencie wybuchu II wojny światowej, funkcjonowało sześć większych państwowych obozów koncentracyjnych oraz kilka mniej znanych, w których izolowano od społeczeństwa niemieckiego niemieckich kryminalistów, Żydów, komunistów, homoseksualistów i wszystkich innych przeciwników powstałego hitlerowskiego rządu. 1 maja 1941 roku status samodzielnego obozu koncentracyjnego uzyskał, położony w Provinz Schlesien (Prowincja Śląsk, przed wojna należąca do Niemiec) w pobliżu Wałbrzycha, Arbeitslager Gross-Rosen, który powstał w sierpniu 1940 roku jako filia KL Sachsenhausen.

W wyniku dokonanego w październiku 1939 r. podziału okupowanej przez Niemców Polski, kolejne obozy koncentracyjne założono na ziemiach wcielonych do III Rzeszy:

- od września 1939 r., w Reichsgau Danzig Westrpeussen (Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie) w granicach przedwojennego Wolnego Miasta Gdańska, funkcjonował obóz Stutthof, który od 7 stycznia 1942 r, został oficjalnie uznany jako obóz koncentracyjny;

- w Provinz Schlesien (Prowincja Śląsk, od 1941 r. Provinz Oberschlesien – Prowincja Górny Śląsk) - w 1940 r. przystąpiono do budowy obozu koncentracyjnego Auschwitz.

W części okupowanej Polski, z której utworzono Generalne Gubernatorstwo, jesienią 1941 r. rozpoczęto budowę obozu początkowo noszącego nazwę Kriegsgefangenenlager der Waffen SS Lublin – obozu dla jeńców wojennych, który w lutym 1943 roku został przemianowany na Konzentrationslager Lublin.

W Proklamacji Generalnego Gubernatorstwa z 26 października 1939 r. Hans Frank powiedział: Z utworzeniem Generalnego Gubernatorstwa obecnie, po przeprowadzeniu wojskowego zabezpieczenia obszarów polskich w zakresie niemieckiego obszaru interesów, zakończony został epizod historyczny, za którego odpowiedzialność ponosić muszą zarówno zaślepiona klika rządowa byłego kraju polskiego jak i też obłudni podżegacze wojenni w Anglii. Oddziały armii niemieckiej przywróciły porządek na obszarach polskich. Ponowne zagrożenie pokoju europejskiego nieuzasadnionymi żądaniami tworu państwowego, który powstał ongiś z Wersalskiego Traktatu przemocy i nigdy już nie będzie odnowiony, zostało raz na zawsze usunięte.[…]

Już też od września 1939 r. aresztowanych Polaków zaczęto zsyłać do istniejących obozów koncentracyjnych, wykorzystując ich jednocześnie do budowy nowych obozów. Początkowo byli to przedstawiciele polskiej inteligencji, którzy uniknęli śmierci w masowych egzekucjach przeprowadzanych na całym obszarze okupowanej Polski, później wszyscy ci, którzy „pozostając na wolności aktywnie działaliby na szkodę niemieckiego narodu i Rzeszy niemieckiej” (Er werde sich in Freiheit weiter zum Schaden des deustchen Volkes und Reiches betätigen) - działacze polskich organizacji ruchu oporu, pracownicy przymusowi i inni.

Spowodowało to, że do końca wojny wśród wszystkich osadzonych w obozach koncentracyjnych więźniów najliczniejszą grupą narodowościową lub drugą pod względem liczebności, byli więźniowie – obywatele polscy.

KL Dachau – wśród łącznie osadzonych 206 000 więźniów reprezentujących 41 narodowości było ok. 48 500 Polaków i ok. 22 000 polskich Żydów. Wśród 2700 osadzonych w KL Dachau duchownych, 1800 pochodziło z Polski;
zobacz dokument

KL Buchenwald – wśród łącznie osadzonych ok. 133 000 więźniów pochodzących z całej okupowanej Europy było ok. 23 000 Polaków i ok. 12 000 polskich Żydów;
zobacz dokument

KL Neuengamme – na ok. 106 000 wszystkich osadzonych więźniów, Polaków było ok. 17 000 i byli drugą po Rosjanach (19 430) grupą narodowościową osadzoną w KL Neuengamme;
zobacz dokument

KL Mauthausen-Gusen – W 1940 r. w miejscowości Gusen niedaleko Mauthausen przystąpiono do budowy obozu, który już w fazie budowy nazwany został „obozem zagłady dla polskiej inteligencji” (Vernichtungslager für die polnische Intelligenz). Ogółem w obozie Gusen zamordowanych zostało ok. 27 000 Polaków z ok. 34 400 w nim osadzonych;
zobacz dokument

KL Ravensbrück – na ogólna liczbę 123 000 więźniarek reprezentujących ponad 27 różnych narodowości, Polek było ponad 34 200. Były też najliczniejszą grupą wśród więźniarek politycznych, stanowiąc 75-80% ogółu;
zobacz dokument
zobacz dokument

KL Auschwitz – ogólną liczbę deportowanych do tego obozu Polaków szacuje się na ok. 140 000 do 150 000 (po Żydach, których szacuje się na ok. 1,1 mln Polacy byli drugą pod względem liczebności grupą narodowościową tego obozu);
zobacz dokument

KL Stutthof– wśród ok. 110 000 zarejestrowanych więźniów pochodzących z ok. 26 krajów ok. 30 000 było obywateli polskich;
zobacz dokument
zobacz dokument

KL Sachsenhausen – jeden z pierwszych obozów koncentracyjnych, do którego od września 1939 r. zsyłani byli Polacy – działacze polonijni z Niemiec, z Pomorza Środkowego, Prus Wschodnich, ze Śląska, a 29 listopada 1939 r. trafili tu aresztowani w ramach „Sonderaktion Krakau” profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego. Transporty więźniów polskich przywożone są do tego obozu aż do kwietnia 1945 r. W 1944 r. na 50 560 nowo zarejestrowanych więźniów najwięcej odnotowano Polaków – 17 768, drugą grupą byli obywatele Związku Sowieckiego – 7384 osób;
zobacz dokument
zobacz dokument

KL Lublin (Majdanek) – na łączną liczbę 275 360 więźniów, Polaków było 106 200. Drugą pod względem liczebności narodowość stanowili Żydzi, których łącznie było 103 530, z tego część byli to Żydzi polscy z gett Lubelszczyzny i Warszawy.

Nie jest to pełna lista obozów koncentracyjnych, do których wywożono więźniów polskich. Polacy osadzani byli również w KL Natzweiler i Flossenbürg, Gross-Rosen (zobacz dokument) i Bergen-Belsen oraz w innych mniejszych obozach koncentracyjnych i obozach pracy.

14 grudnia 1942 r. generalny gubernator, Hans Frank, na roboczym przemówieniu kierowników NSDAP powiedział: ”Panowie wiedzą, że w partii panuje stanowczy pogląd, iż nasza polityka w stosunku do Polaków ma na celu wysiedlenie, zniszczenie albo traktowanie ich jako siły roboczej. Panowie wiedzą również, że w dużej mierze zostało to zrealizowane”.

Śladem pobytu Polaków w tych obozach jest nie tylko dokumentacja obozowa, ale także legalna korespondencja więźniów z rodzinami, której przykłady ze wszystkich tych obozów znajdują się w zbiorach Archiwum Muzeum Stutthof.

(dd)

Podstawa opracowania:
T. Musioł, Dachau 1933-1945;
Wacław Czarnecki, Zygmunt Zonik Walczący obóz Buchenwald;
W. Kierdrzyńska, Ravensbrück, kobiecy obóz koncentracyjny;
St. Dobosiewicz, Mauthausen/Gusen - obóz zagłady;
B. Suchowiak, Neuengamme;
T. Cieslak, Oranienburg-Sachsenhausen. Hitlerowskie obozy koncentracyjne 1933-1945; Auschwitz, nazistowski obóz śmierci;
Weh, Prawo Generalnego Gubernatorstwa.