Więźniowie z okręgu białostockiego w KL Stutthof.

Od 1943 r. w KL Stutthof zaczęto osadzać więźniów z okręgu białostockiego (Bezirk Bialystok) wchodzącego od sierpnia 1941 r. w skład Prowincji Prusy Wschodnie (Provinz Ostpreussen). Nadprezydent Prus Wschodnich i jednocześnie szef Zarządu Cywilnego Okręgu Białystok, Erich Koch zarządzeniem z 16 sierpnia 1941 r. wprowadził niezwykle surowe przepisy karne dla okręgu Białystok, zgodnie z którymi: ciężkie wykroczenia Polaków, Żydów oraz innych osób nie niemieckiej narodowości przeciw Niemcom, jak również inne przestępstwa tych grup narodowościowych będą sądzone aż do odwołania przez Sąd Doraźny. W razie zagrożenia życia i mienia Niemców z Rzeszy można zastosować środki odwetowe.

Na podstawie tego zarządzenia oraz na podstawie rozporządzenia Kocha z 15 sierpnia 1942 r. przy dowódcy policji i służby bezpieczeństwa na okręg białostocki rozpoczął działalność sąd doraźny (Standgericht). Sąd ten działał w Białymstoku oraz na sesjach wyjazdowych w terenie, a w zakres jego obowiązków należała walka z ruchem oporu, sprawy o podpalenie, jeżeli miały podłoże polityczne, katastrofy kolejowe dokonywane przez partyzantów, uszkodzenia linii telefoniczno-telegraficznych. W Białymstoku istniało też główne więzienie komendy policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa. Więzienia o charakterze przejściowym powstały w Grodnie, Łomży, Wołkowysku, Bielsku Podlaskim i w Augustowie, z których po pewnym czasie przenoszono więźniów do Białegostoku, do obozów koncentracyjnych lub na egzekucje do miejsc masowych straceń.

Od 1943 r. obóz koncentracyjny Stutthof stał jednym z miejsc, do którego kierowani byli więźniowie z więzień okręgu białostockiego. Pierwszy transport, liczący 52 więźniów, skierowany przez Stapo Białystok, został odnotowany w aktach KL Stutthof 2 lutego 1943 r. Łącznie w latach 1943 – 1944 w KL Stutthof osadzono około 2500 więźniów polskich i białoruskich pochodzących z terenów wschodniej Polski. W tym Polacy aresztowani za pomoc udzielaną Żydom. Wśród przekazanych z więzienia białostockiego więźniów był Stefan Szumowski. Szumowski był strażnikiem więziennym, zatrudnionym w kancelarii białostockiego więzienia, a jednocześnie działał w ruchu oporu: Ekspozytura wywiadowcza Komendy Okręgu AK w Białymstoku otrzymywała od niego systematycznie szczegółowe informacje o więźniach politycznych, ich powstanie w więzieniu i w czasie egzekucji, a także dane o napływie więźniów oraz transportach do miejsca straceń i obozów śmierci. Szumińsli utrzymywał łączność z więźniami i organizacją AK poprzez dostarczanie grypsów. Latem 1943 r. przygotował ucieczkę „Boruty” i „Kruka” (kierownik Ekspozytury Wywiadu AK na miasto Białystok…), dostarczając podrobionych kluczy do cel i bram więzienia. Ponieważ ucieczka została przeprowadzona inna drogą, z kluczy skorzystało pięciu innych więźniów z Okręgu AK „Wilno”, wychodząc na wolność. Szumińskidostarczał także paczki żywnościowe więźniom politycznym. Demaskował szpiegów i przestrzegał przed nimi więźniów. W 1944 r. został wywieziony do obozu Stutthof.

Między innymi w ramach likwidacji polskiego ruchu oporu w okręgu białostockim 16 lipca 1944 r. Stapo Tilsit (Tylża) (w aktach KL Stutthof odnotowany 27 lipca 1944 r.) przysłało transport 398 więźniów różnej narodowości, wśród których znajdowało się 26 polskich byłych aktywnych oficerów i zawodowych żołnierzy z powiatu suwalskiego.W transporcie tym znajdował się między innymi Antoni Wasilewski.

Antoni Wasilewski mając 16 lat wstąpił do wojska. Brał udział w I wojnie światowej jako żołnierz 8 kompani 41 Suwalskiego Pułku Piechoty (1919 r.), w którym służył do wybuchu II wojny światowej. Brał udział w wojnie niemiecko-polskiej we wrześniu w obronie Warszawy do 21 września 1939 r. Po kapitulacji Warszawy i po powrocie do domu w grudniu 1939 r. był jednym z organizatorów ruchu oporu AK Okręgu Białostockiego. Aresztowany przez Gestapo w lecie 1942 r. Najpierw został osadzony w więzieniu w Suwałkach, następnie przewieziony został do więzienia w Królewcu, a stąd do Tylży. W KL Stutthof Antoni Wasilweski został oznaczony numerem 44 684. Los Antoniego Wasilewskiego w obozie nie jest znany.

(dd)

(opracowano na podstawie: Józef Kowalczyk, Więzienia i areszty w okręgu białostockim, [w:] Zeszyty Majdanka t. XII, Lublin 1987; Zdjęcie i informacje o A. Wasilewskim uzyskano od wnuczki, Anny Mikonowicz,)