Nawigacja
Obiekt miesiąca
Ostatnie listy więźnia obozów Stutthof i Auschwitz, Józefa Kostro
Zdjęcia rodzinne Jana Mellera – zawodnika „Gedanii”
Kolekcja listów obozowych Tadeusza Nieśpiałowskiego
Karty antropologiczne
Interesującym zbiorem archiwalnym Muzeum Stutthof są karty antropologiczne, znalezione w Gdańsku podczas remontu budynku Akademii Medycznej.
14 lipca 1933 r., kilka miesięcy po objęciu stanowiska kanclerza przez Adolfa Hitlera, w III Rzeszy przyjęto „Ustawę o ochronie przed dziedzicznie obciążonym potomstwem”. Celem tej ustawy była ochrona czystości rasy poprzez wyodrębnienie ze społeczeństwa „istnień niewartych życia”. Do takich „istnień” zaliczano chorych psychicznie, alkoholików, włóczęgów, prostytutki, Żydów i Cyganów, określanych także jako „ekonomiczny ciężar”. Ustawa miała również kształtować w społeczeństwie ideę „uszlachetniania przez wytępienie”. Całe społeczeństwo w Rzeszy poddano systematycznym badaniom. W ramach badań zadawano pytania dotyczące występujących w rodzinie chorób, cech charakteru, upodobań i uzdolnień. Na podstawie wyników badań Instytut Higieny Rasowej wydawał świadectwo pochodzenia aryjskiego. Mierzono szerokości czoła, kąta dolnej szczęki, łuku jarzmowego, wysokości górnej partii twarzy, długości nasady nosa i wiele innych. Szczególną rolę przypisywano kształtowi czaszki, gdyż według decydentów Rzeszy, wskaźnikiem rozróżnienia rasy był stosunek miedzy długością i szerokością głowy. „Wysokowartościową rasę nordycką” oznaczała czaszka długa, natomiast czaszka krótka należała do osób „rasowo niskiej wartości”.
Podobne badania przeprowadzano także w Gdańsku. Pod koniec 1940 r. gauleiter okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie, Albert Forster, zaprosił na Pomorze antropologa z Jeny, prof. H.F. Günthera. Wynikiem tej wizyty było opracowane przez prof. Günthera memorandum o składzie rasowym ludności pomorskiej, co miało posłużyć planowej germanizacji Pomorza oraz wyselekcjonowaniu jednostek nieprzydatnych pod względem rasowym.
Jeszcze przed wybuchem wojny w III Rzeszy „jednostki aspołeczne” i „chorych społecznie”, w celu fizycznej eliminacji ze społeczeństwa niemieckiego osób z „defektem” na tle rasowym, zwożono do założonego w 1933 r. obozu koncentracyjnego Dachau. Jednocześnie przygotowywano się do akcji eutanazji. Reichsführer SS, H. Himmler, wypowiadał się z dumą o przeprowadzonej selekcji społeczeństwa niemieckiego: „Zabraliśmy się twardo do rzeczy i twardo uderzyliśmy, prawie bez litości zabieraliśmy ludzi. [...] Świadomie przystąpiliśmy do eliminowania podludzi, którzy znajdą się w każdym narodzie”.
W celu kamuflażu, obawiając się reakcji miejscowej ludności na otwarte potępianie przez narodowych socjalistów chorych, starców kaleki i pacjentów szpitali psychiatrycznych, stosowano określenia „śmierci z litości”, jako propozycję eutanazji z motywu litości. Pokazywano ludności filmy o jasno określona wymowie – „kto nie był zdrowy, silny, wydajny, ten szkodził zdrowemu trzonowi narodu i musiał być wytępiony”.
Szkoląc przyszłych wykonawców akcji eutanazji jako przykład podawano, jak w przyrodzie traktowane jest życie niegodne życia, jak „zdrowe zwierzęta zabijają chore”. Usprawiedliwieniem akcji eutanazji miały być oszczędności, jakie społeczeństwo niemieckie mogło uzyskać w wyniku likwidacji jednostek nieproduktywnych. Dokonano obliczeń według których utrzymanie dzienne jednego chorego pacjenta było wyższe, niż dzienny zarobek wykwalifikowanego robotnika, a w miejsce jednego szpitala dla umysłowo chorych można by wybudować kilkanaście jednorodzinnych domków.
Przygotowania do programu eksterminacji chorych psychicznie rozpoczęto w 1938 r., a prace nad programem Hitler powierzył przyszłemu naczelnemu lekarzowi NSDAP, Leonardowi Conti’emu,. W lutym 1939 r. utworzono Komisję Rzeszy do spraw naukowego rejestrowania ciężkich schorzeń o podłożu dziedzicznym i wrodzonym. Miała to być przykrywka dla akcji eutanazji dziecięcej. W lipcu 1939 r. powstała tajna komisja do przeprowadzania uśmiercania chorych pod kryptonimem T4 (nazwa przyjęta od siedziby urzędu w Berlinie, Tiergartenstrasse 4), w skład której wchodzili profesorowie psychiatrii i neurologii. Zadaniem komisji był wybór metod uśmiercania oraz opiniowanie przesyłanych ze szpitali psychiatrycznych wykazów chorych przeznaczonych do zagłady.
Pełna realizacja planów eutanazji nastąpiła w chwili wybuchu wojny. Pod koniec października 1939 r. Hitler podpisał pismo z datą wsteczną 1 września 1939 r., w którym upoważniał lekarzy do zapewnienia „łaskawej śmierci” osobom nieuleczalnie chorym.
Akcję mordowania psychicznie chorych rozpoczęto 22 września 1939 r. W sprawozdaniu z działalności SS-Wachsturmbann Eimann wyższy dowódca SS i policji w Gdańsku, Richard Hildebrandt pisał do Reichsführera SS, Heinricha Himmlera o zlikwidowaniu jesienią 1939 r. 1400 nieuleczalnie psychicznie chorych z pomorskich zakładów dla obłąkanych i 2000 nieuleczalnie chorych psychicznie z zakładu dla obłąkanych w Konradstein (Kocborowo) W trakcie pierwszych miesięcy okupacji stopniowo likwidowano pacjentów wszystkich szpitali psychiatrycznych na terenie Polski. Łącznie Jesienią i zimą 1939 – 1940 r. wymordowano w okupowanej Polsce od 10 000 do 15 000 chorych psychicznie. W organizowaniu masowego mordowania psychicznie chorych na Pomorzu Gdańskim uczestniczył bezpośrednio prof. Erich Grossmann, kierownik okręgowego urzędu zdrowia publicznego, osobisty lekarz gauleitera Alberta Forstera.
14 lipca 1933 r., kilka miesięcy po objęciu stanowiska kanclerza przez Adolfa Hitlera, w III Rzeszy przyjęto „Ustawę o ochronie przed dziedzicznie obciążonym potomstwem”. Celem tej ustawy była ochrona czystości rasy poprzez wyodrębnienie ze społeczeństwa „istnień niewartych życia”. Do takich „istnień” zaliczano chorych psychicznie, alkoholików, włóczęgów, prostytutki, Żydów i Cyganów, określanych także jako „ekonomiczny ciężar”. Ustawa miała również kształtować w społeczeństwie ideę „uszlachetniania przez wytępienie”. Całe społeczeństwo w Rzeszy poddano systematycznym badaniom. W ramach badań zadawano pytania dotyczące występujących w rodzinie chorób, cech charakteru, upodobań i uzdolnień. Na podstawie wyników badań Instytut Higieny Rasowej wydawał świadectwo pochodzenia aryjskiego. Mierzono szerokości czoła, kąta dolnej szczęki, łuku jarzmowego, wysokości górnej partii twarzy, długości nasady nosa i wiele innych. Szczególną rolę przypisywano kształtowi czaszki, gdyż według decydentów Rzeszy, wskaźnikiem rozróżnienia rasy był stosunek miedzy długością i szerokością głowy. „Wysokowartościową rasę nordycką” oznaczała czaszka długa, natomiast czaszka krótka należała do osób „rasowo niskiej wartości”.
Podobne badania przeprowadzano także w Gdańsku. Pod koniec 1940 r. gauleiter okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie, Albert Forster, zaprosił na Pomorze antropologa z Jeny, prof. H.F. Günthera. Wynikiem tej wizyty było opracowane przez prof. Günthera memorandum o składzie rasowym ludności pomorskiej, co miało posłużyć planowej germanizacji Pomorza oraz wyselekcjonowaniu jednostek nieprzydatnych pod względem rasowym.
Jeszcze przed wybuchem wojny w III Rzeszy „jednostki aspołeczne” i „chorych społecznie”, w celu fizycznej eliminacji ze społeczeństwa niemieckiego osób z „defektem” na tle rasowym, zwożono do założonego w 1933 r. obozu koncentracyjnego Dachau. Jednocześnie przygotowywano się do akcji eutanazji. Reichsführer SS, H. Himmler, wypowiadał się z dumą o przeprowadzonej selekcji społeczeństwa niemieckiego: „Zabraliśmy się twardo do rzeczy i twardo uderzyliśmy, prawie bez litości zabieraliśmy ludzi. [...] Świadomie przystąpiliśmy do eliminowania podludzi, którzy znajdą się w każdym narodzie”.
W celu kamuflażu, obawiając się reakcji miejscowej ludności na otwarte potępianie przez narodowych socjalistów chorych, starców kaleki i pacjentów szpitali psychiatrycznych, stosowano określenia „śmierci z litości”, jako propozycję eutanazji z motywu litości. Pokazywano ludności filmy o jasno określona wymowie – „kto nie był zdrowy, silny, wydajny, ten szkodził zdrowemu trzonowi narodu i musiał być wytępiony”.
Szkoląc przyszłych wykonawców akcji eutanazji jako przykład podawano, jak w przyrodzie traktowane jest życie niegodne życia, jak „zdrowe zwierzęta zabijają chore”. Usprawiedliwieniem akcji eutanazji miały być oszczędności, jakie społeczeństwo niemieckie mogło uzyskać w wyniku likwidacji jednostek nieproduktywnych. Dokonano obliczeń według których utrzymanie dzienne jednego chorego pacjenta było wyższe, niż dzienny zarobek wykwalifikowanego robotnika, a w miejsce jednego szpitala dla umysłowo chorych można by wybudować kilkanaście jednorodzinnych domków.
Przygotowania do programu eksterminacji chorych psychicznie rozpoczęto w 1938 r., a prace nad programem Hitler powierzył przyszłemu naczelnemu lekarzowi NSDAP, Leonardowi Conti’emu,. W lutym 1939 r. utworzono Komisję Rzeszy do spraw naukowego rejestrowania ciężkich schorzeń o podłożu dziedzicznym i wrodzonym. Miała to być przykrywka dla akcji eutanazji dziecięcej. W lipcu 1939 r. powstała tajna komisja do przeprowadzania uśmiercania chorych pod kryptonimem T4 (nazwa przyjęta od siedziby urzędu w Berlinie, Tiergartenstrasse 4), w skład której wchodzili profesorowie psychiatrii i neurologii. Zadaniem komisji był wybór metod uśmiercania oraz opiniowanie przesyłanych ze szpitali psychiatrycznych wykazów chorych przeznaczonych do zagłady.
Pełna realizacja planów eutanazji nastąpiła w chwili wybuchu wojny. Pod koniec października 1939 r. Hitler podpisał pismo z datą wsteczną 1 września 1939 r., w którym upoważniał lekarzy do zapewnienia „łaskawej śmierci” osobom nieuleczalnie chorym.
Akcję mordowania psychicznie chorych rozpoczęto 22 września 1939 r. W sprawozdaniu z działalności SS-Wachsturmbann Eimann wyższy dowódca SS i policji w Gdańsku, Richard Hildebrandt pisał do Reichsführera SS, Heinricha Himmlera o zlikwidowaniu jesienią 1939 r. 1400 nieuleczalnie psychicznie chorych z pomorskich zakładów dla obłąkanych i 2000 nieuleczalnie chorych psychicznie z zakładu dla obłąkanych w Konradstein (Kocborowo) W trakcie pierwszych miesięcy okupacji stopniowo likwidowano pacjentów wszystkich szpitali psychiatrycznych na terenie Polski. Łącznie Jesienią i zimą 1939 – 1940 r. wymordowano w okupowanej Polsce od 10 000 do 15 000 chorych psychicznie. W organizowaniu masowego mordowania psychicznie chorych na Pomorzu Gdańskim uczestniczył bezpośrednio prof. Erich Grossmann, kierownik okręgowego urzędu zdrowia publicznego, osobisty lekarz gauleitera Alberta Forstera.
(dd)
(opracowano na podstawie: Y. Ternon, S. Helman, Historia medycyny SS czyli mit rasizmu biologicznego, Warszawa 1973; T. Matzek, Zamek śmierci Hartheim. Eutanazja w III Rzeszy, Warszawa 2004; Cz. Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, T. I, Warszawa 1970.)
KSIĘGARNIA
